Χρονικό της Απελευθέρωσης της ΧίουΈνα σημαντικό σταθμό στην ιστορία της Χίου αποτελεί η 11η Νοεμβρίου 1912.
Μια μακρά περίοδος 346 χρόνων διακόπτεται. Η μέρα αυτή είναι το μεταίχμιο της ιστορικής καμπής, όπου η ιστορία της Χίου μπήκε σε νέα φάση με την απελευθέρωση του νησιού από τον δυσβάσταχτο τουρκικό ζυγό, έχοντας περάσει το νησί τον Απρίλιο του 1822, τη Σφαγή. Το χρονικό της απελευθέρωσης, όπως...
αναφέρεται στο βιβλίο "Οσα ο ίδιος είδον" του Γεωργίου Χωρέμη έχει ως εξής:
10 Νοεμβρίου 1912: αναχώρηση στόλου ξημερώματα από Θεσσαλονίκη
10 Νοεμβρίου: άφιξη το απόγευμα στη Λέσβο και αναχώρηση πριν τα μεσάνυχτα της ίδιας ημέρας με πλώρη για Χίο των πλοίων: Μακεδονία, Εσπερία, Αρκαδία (οπλισμένα εμπορικά), Πατρίδα, Σαπφώ, Αριέττα και τα αντιτορπιλικά Κεραυνός, Νέα Γενιά.
11 Νοεμβρίου: άφιξη στόλου στη Χίο υπό του Ναυάρχου Δαμιανού, αποβίβαση ύστερα από ανεπιτυχείς διαπραγματεύσεις περί τις 3.30 μ.μ. από το πλοίο Σαπφώ στην περιοχή της Λευκωνιάς, υπό το Συνταγματάρχη Νικόλαο Δελαγραμμάτικα.
Οι πρώτοι πεσόντες στη μάχη ήταν οι Εμμανουήλ Ποθητός και ο Ιωάννης Χρυσολωράς.
12 Νοεμβρίου: είσοδος του Ελληνικού στρατού στην πόλη της Χίου, υποχώρηση τούρκου διοικητή Ζιχνή Βέη προς Κορακάρη.
Επίθεση εναντίον του χωριού Καρυές.
13 Νοεμβρίου: κατάληψη Κορακάρη και Καμποχώρων
15 Νοεμβρίου: κατάληψη Αγίου Γεωργίου Συκούση, συμπλοκή στις Καρυές.
Σχηματίζονται τα πρώτα αντάρτικα σώματα. Από τα πρώτα είναι αυτό των Καρδαμύλων.
Οι Νικόλαος Ρίτσος, Ιωάννης Παστρικάκης θυσιάζονται στη μάχη του Αίπους.
18 Νοεμβρίου: κανονιοβολισμός των Αγίων Πατέρων από το "Μακεδονία".
21 Νοεμβρίου: λειτουργία των Ελληνικών Ταχυδρομείων
22 Νοεμβρίου: λειτουργία του Τελωνείου Χίου
26 Νοεμβρίου: αντάρτικο σώμα από το Λιθί, χωρίς διαταγή από το ελληνικό στρατό, κατέλαβε τα Αυγώνυμα.
27-28 Νοεμβρίου: τις βραδινές ώρες εγκαταλείπονται από τους κατοίκους τα Αυγώνυμα λόγω επίθεσης των Τούρκων.
28- 29 Νοεμβρίου: γενική επίθεση τούρκων που αποτυγχάνει πλήρως.
30 Νοεμβρίου: μέσω του καλόγερου Αγίου Μάρκου οι τούρκοι προσπαθούν να στείλουν επιστολές σε δικούς τους. Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Δελαγραμμάτικας καταλαβαίνοντας τη χρησιμότητα του καλόγερου ζητά και έχει τη συνεργασία του.
8 Δεκεμβρίου: Η "Μακεδονία" από το λιμάνι Καρδαμύλων βομβαρδίζει το Πιτυός όπου είχαν ως στρατηγείο οι Τούρκοι. "Τα ηθικά αποτελέσματα του βομβαρδισμού ήσαν σοβαρώτατα".
10-11 Δεκεμβρίου: ύστερα από αίτημα του Ζιχνή που μεταβίβασε ο καλόγερος Ιγνάτιος ο Δελαγραμμάτικας μαζί με τους Προξένους της Γαλλίας, Γερμανίας και το γραμματέα του Αγγλικού προξενείου τον συναντούν στη Μονή των Αγίων Πατέρων.
12 Δεκεμβρίου: μετά την κατάληψη όλης της νήσου Λέσβου στις 10 Δεκέμβρη, 3.000 άντρες του πεζικού έρχονται για ενίσχυση στη Χίο.
17 Δεκεμβρίου: ύστερα από εντολή του Συνταγματάρχη ο Γεώργιος Χωρέμης συνοδεία δύο ανδρών επιθεωρούν το όρος Αίπος. "Ηδη εφθάσαμεν επί της κορυφής και εβλέπομεν το οροπέδιον του Αίπους. Παντού εφαίνετο ότι ο τελευταίος βομβαρδισμός είχεν πείσει τους Τούρκους να μη φανούν πλέον εις το σημείον τούτο".
20 Δεκεμβρίου: η 7 πρωινή ορίζεται ώρα και ημέρα γενικής επίθεσης. Μη λαμβάνοντας εγκαίρως τη διαταγή στα Καμπιά ξεκινούν επίθεση στις 19/12.
Στις 9.00 με 10.00 μ.μ. αξιωματικός από το τμήμα των Καρυών ενημερώνει το Δελαγραμμάτικα ότι ο τούρκος διοικητής ζητά να παραδοθεί.
21 Δεκεμβρίου 1912: "λίαν πρωϊ και μόλις εξημέρωνεν ήλθεν επί του Αίπους η είδησις ότι ο Ζιχνή παρεδόθη".
"Η παραδοθείσα δύναμις ήτο 1.800 άνδρες, 2 τηλεβόλα των 7.5 ορεινά Κρουπ και 2 ηλιακοί τηλέγραφοι. Τραυματίαι παρεδόθησαν 12, όλοι ελαφρότατα τραυματισμένοι...".
Σχηματίζονται τα πρώτα αντάρτικα σώματα. Από τα πρώτα είναι αυτό των Καρδαμύλων.
Οι Νικόλαος Ρίτσος, Ιωάννης Παστρικάκης θυσιάζονται στη μάχη του Αίπους.
18 Νοεμβρίου: κανονιοβολισμός των Αγίων Πατέρων από το "Μακεδονία".
21 Νοεμβρίου: λειτουργία των Ελληνικών Ταχυδρομείων
22 Νοεμβρίου: λειτουργία του Τελωνείου Χίου
26 Νοεμβρίου: αντάρτικο σώμα από το Λιθί, χωρίς διαταγή από το ελληνικό στρατό, κατέλαβε τα Αυγώνυμα.
27-28 Νοεμβρίου: τις βραδινές ώρες εγκαταλείπονται από τους κατοίκους τα Αυγώνυμα λόγω επίθεσης των Τούρκων.
28- 29 Νοεμβρίου: γενική επίθεση τούρκων που αποτυγχάνει πλήρως.
30 Νοεμβρίου: μέσω του καλόγερου Αγίου Μάρκου οι τούρκοι προσπαθούν να στείλουν επιστολές σε δικούς τους. Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Δελαγραμμάτικας καταλαβαίνοντας τη χρησιμότητα του καλόγερου ζητά και έχει τη συνεργασία του.
8 Δεκεμβρίου: Η "Μακεδονία" από το λιμάνι Καρδαμύλων βομβαρδίζει το Πιτυός όπου είχαν ως στρατηγείο οι Τούρκοι. "Τα ηθικά αποτελέσματα του βομβαρδισμού ήσαν σοβαρώτατα".
10-11 Δεκεμβρίου: ύστερα από αίτημα του Ζιχνή που μεταβίβασε ο καλόγερος Ιγνάτιος ο Δελαγραμμάτικας μαζί με τους Προξένους της Γαλλίας, Γερμανίας και το γραμματέα του Αγγλικού προξενείου τον συναντούν στη Μονή των Αγίων Πατέρων.
12 Δεκεμβρίου: μετά την κατάληψη όλης της νήσου Λέσβου στις 10 Δεκέμβρη, 3.000 άντρες του πεζικού έρχονται για ενίσχυση στη Χίο.
17 Δεκεμβρίου: ύστερα από εντολή του Συνταγματάρχη ο Γεώργιος Χωρέμης συνοδεία δύο ανδρών επιθεωρούν το όρος Αίπος. "Ηδη εφθάσαμεν επί της κορυφής και εβλέπομεν το οροπέδιον του Αίπους. Παντού εφαίνετο ότι ο τελευταίος βομβαρδισμός είχεν πείσει τους Τούρκους να μη φανούν πλέον εις το σημείον τούτο".
20 Δεκεμβρίου: η 7 πρωινή ορίζεται ώρα και ημέρα γενικής επίθεσης. Μη λαμβάνοντας εγκαίρως τη διαταγή στα Καμπιά ξεκινούν επίθεση στις 19/12.
Στις 9.00 με 10.00 μ.μ. αξιωματικός από το τμήμα των Καρυών ενημερώνει το Δελαγραμμάτικα ότι ο τούρκος διοικητής ζητά να παραδοθεί.
21 Δεκεμβρίου 1912: "λίαν πρωϊ και μόλις εξημέρωνεν ήλθεν επί του Αίπους η είδησις ότι ο Ζιχνή παρεδόθη".
"Η παραδοθείσα δύναμις ήτο 1.800 άνδρες, 2 τηλεβόλα των 7.5 ορεινά Κρουπ και 2 ηλιακοί τηλέγραφοι. Τραυματίαι παρεδόθησαν 12, όλοι ελαφρότατα τραυματισμένοι...".
27 Δεκεμβρίου 1912: Αναχώρηση απελευθερωτικού στρατού.
