«Είναι τόσο μανιακοί οι Χιώτες με τη μαστίχα τους, που θα την έβαζαν ακόμη και στην οδοντόκρεμα», λένε οι καλοθελητές για το πέμπτο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας, που κατά περιόδους υπήρξε ένα από τα πλουσιότερα της Μεσογείου ακριβώς χάρη σ’ αυτό το μαγικό άγγιγμα της μοίρας, που καθόρισε την ταυτότητά του: την απολύτως ενδημική μαστίχα.
Ονομαστή για τις γευστικές
και θεραπευτικές της ιδιότητες στα πέρατα της οικουμένης, η μαστίχα έπαιξε
καθοριστικό ρόλο στην Ιστορία του νησιού, αφού αποτέλεσε βασικό καύσιμο για την
εξέλιξη κι εξάπλωση της ναυτιλίας της, το θέριεμα του εμπορικού δαιμονίου των
κατοίκων της και την ανάπτυξη μιας αστικής τάξης ευρωπαϊκού τύπου, πριν καλά -
καλά ο αστισμός εξαπλωθεί στην Ευρώπη.
Και πράγματι, οι Χιώτες αγαπούν τόσο τη μαστίχα τους, που τη βάζουν ακόμη και στην οδοντόκρεμα – οι… ενισχυμένες τοπικές οδοντόκρεμες είναι ένα μόνο απ’ τα πολλά παράξενα μαστιχοσουβενίρ που μπορεί να πάρει κανείς φεύγοντας απ’ το νησί, με τη γκάμα να περιλαμβάνει αφρόλουτρα, κρέμες προσώπου, αποσμητικά και λάδια μαυρίσματος (!) ενισχυμένα με το διάσημο «δάκρυ» του νησιού. Όμως, η Χίος δεν είναι μόνο η μαστίχα της.
Και μια επίσκεψη στο νησί
όταν είναι απογυμνωμένο από την καλοκαιρινή του πολυκοσμία, είναι ίσως ο
καλύτερος τρόπος να ανακαλύψει κανείς την ατμοσφαιρική του γοητεία. Έστω κι αν
το κάνει… ξεκινώντας απ’ τα Μαστιχοχώρια.
Τα ίδια αλλά διαφορετικά Μαστιχοχώρια
Αυτόνομοι θύλακες ζωής που μοιάζουν παγωμένοι στο χρόνο, τα μεσαιωνικά Μαστιχοχώρια έχουν το καθένα τη δίκη του ταυτότητα, αν και λίγο πολύ την ίδια δομή, κληρονομιά των Γενουατών που κατέκτησαν το νησί κατά τον 14ο αιώνα. Ένας πύργος στο κέντρο, περιτοιχισμένος από χοντρή, ψηλή οχύρωση, ενοποιημένη πια με την οικιστική μάζα, και στις τέσσερις κορφές του οικισμού τα πυργόπουλα, που περίμεναν το σήμα από τις βίγλες (παρατηρητήρια στις παραθαλάσσιες κορφούλες του νησιού), για να σημάνουν αμυντικές καμπάνες σε περίπτωση εισβολής. Σήμερα, όλα αυτά τα δομικά στοιχεία έχουν ενσωματωθεί στις διαδοχές των πρακτικών αναγκών που έχει επιφέρει ο χρόνος, αφήνοντας λιγότερο ή περισσότερο από το παρελθόν να φαίνεται στα στενά δρομάκια των χωριών.
Το Πυργί, για παράδειγμα, που ακολούθησε κατά πόδας το γύρισμα των καιρών, αφού δεν έμεινε ποτέ χωρίς τον πολυκατοικημένο χαρακτήρα του, είναι το λιγότερο τυπικό δείγμα της οχυρωματικής αυτής αρχιτεκτονικής, με τη φυσιογνωμία του να αλλάζει μαζί με τις κοινωνικές ανακατατάξεις. Σε αυτή του την εξέλιξη οφείλει, άλλωστε, και το πιο ιδιοσυγκρασιακό από τα χαρακτηριστικά του: τα περίφημα ξυστά στους τοίχους των σπιτιών, που έχουν κάνει το Πυργί γνωστό κι ως «το ζωγραφιστό χωριό». Μπλέκοντας γεωμετρικά σχέδια με επαναλαμβανόμενες καμπύλες, αυτές οι περίτεχνες εγκοπές στον εξωτερικό σοβά έχουν ιστορία που ξεκινά από μια τυχαιότητα αντίστοιχη με αυτήν των τσίγκινων στεγών στο Νυμφαίο: το πρωτόκανε κάποιος μερακλής (εν προκειμένω ταξιδεμένος στη βαθιά Ασία μάλλον) κι άρεσε τόσο στους γειτόνους ώστε να το υιοθετήσουν σχεδόν καθολικά.
Τα Μεστά, το πιο γραφικό, αλλά και πιο κοσμικό από τα Μαστιχοχώρια, συνθέτει ένα σκηνικό σχεδόν κινηματογραφικό, με τον κεντρικό Πύργο να έχει δώσει τη στέγη του στον Ταξιάρχη, τη μεγαλύτερη εκκλησία του νησιού!
Ο Ανάβατος κι η ορεινή ομορφιά της Χίου
Ένας σχεδόν εγκαταλελειμμένος μεσαιωνικός οικισμός της κεντρικής Χίου, με μοναδική μόνιμη κάτοικο την κυρία Σμαράγδα, που περνά τις μέρες της περικυκλωμένη από τους jazz δίσκους της, αλλά και την αγάπη της για την ηρεμία που της έχει προσφέρει ο αναχωριτισμός της σε ένα από τα πιο επιβλητικά σημεία της Ελλάδας, ο Ανάβατος είναι ένα ζωντανό μουσείο σκαρφαλωμένο στον απόκρημνο ομώνυμο λόφο. Βαφτισμένος «Μυστράς του Αιγαίου» από τους ντόπιους, λόγω της φυσικής οχύρωσης που του προσφέρουν τα δυο φαράγγια που τον περιστοιχίζουν, μετρά ιστορία που κρατά από τους βυζαντινούς χρόνους κι οφείλει την καστρική του ενίσχυση στους Γενουάτες. Αυτό που εντυπωσιάζει όμως με την πρώτη ματιά, είναι το φυσικό καμουφλάζ που του δίνουν τα πέτρινα κτίσματα, έτσι όπως γίνονται ένα με το βουνό και συνθέτουν μια μαγική εικόνα που χάνεται κάπου μεταξύ γης και ουρανού. Αυτόν τον ουρανό αισθάνεσαι ότι θα αγγίξεις κι όταν σκαρφαλώνεις το απότομο δρομάκι που οδηγεί από τα ριζά του οικισμού ως την κορυφή του Κάστρου, με τα πυκνόδμητα σπίτια του, ακουμπισμένα το ένα πάνω στο άλλο, να συνθέτουν ένα επιβλητικό, λαβυρινθώδες οικοδόμημα που φαίνεται να ανασαίνει την υπεραιωνόβια ιστορία του σε κάθε βήμα.
Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα, τα Αυγώνυμα είναι ένα κουκλίστικο μεσαιωνικό χωριό σε κορυφή λόφου, ολοζώντανο χάρη στην ομοιόμορφη αποκατάσταση των κτισμάτων του, που μπορεί να έχουν μετατρέψει τον οικισμό σε ένα μεγάλο σύμπλεγμα παραθερισμού, το βοηθούν όμως να διατηρήσει την αυθεντικότητά του χάρη στους Χιώτες της Χώρας, που το επιλέγουν για τις δικές τους αποδράσεις του Σαββατοκύριακου.
Η Χώρα, ο Κάμπος και τα Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια
Νησί της ναυτοσύνης, με εκπροσώπους του σπουδαίου εμπορικού δαιμονίου της Χίου να έχουν κάνει το όνομα του νησιού διάσημο σε όλη την Ευρώπη, το επίτευγμα των Χιωτών να ελέγχουν την εμπορική δραστηριότητα της Μεσογείου κατά το τέλος του 19ου αιώνα, μεταφράστηκε στη δημιουργία του Κάμπου της Χίου: ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα περιφραγμένων οπωρόκηπων στημένων γύρω από μεγάλα διώροφα εξοχικά, παραθεριστικά καταφύγια για τις μεγάλες οικογένειες του νησιού.
Τα μανταρίνια, που έφτασαν στη Χίο από την Κίνα (στους Μανδαρίνους, άλλωστε, οφείλουν το όνομά τους), αποτέλεσαν για τους ανθρώπους αυτούς ένα… εξωτικό φυτό, σύντομα όμως η επιτυχία τους στις ευρωπαϊκές αγορές, έκανε την καλλιέργεια και εμπορία των μανταρινιών μια επικερδή και αυτοχρηματοδοτούμενη απασχόληση, χάρη στην οποία τα αρχοντικά αυτά αγροκτήματα γινόντουσαν κάθε χρόνο πιο όμορφα και μεγαλοπρεπή.
Η επιδραστικότητα των Χιωτών ναυτικών στον εμπορικό κόσμο
της Γηραιάς Ηπείρου είναι ένα μόνο από τα πράγματα που περιγράφονται ανάγλυφα
στους χώρους του μουσείου, με τη βαθιά ναυτική παράδοση του νησιού να
εκφράζεται με πλήθος τρόπων στο νησί, ακόμη και σήμερα. Μια από τις πιο
ιδιαίτερες εκφάνσεις της βλέπουμε στις γιορτές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς,
με τους Χιώτες όχι μόνο να στολίζουν καραβάκια αντί για δέντρα, αλλά και να
αναβιώνουν ένα από τα πιο ιδιαίτερα πρωτοχρονιάτικα έθιμα της χώρας: τα
Αγιοβασιλίτικα καραβάκια.
Αυθεντικά τοπικό, το έθιμο θέλει ομάδες από τις ενορίες και τις συνοικίες της Χώρας, του Βροντάδου και των γύρω χωριών, να μαζεύονται για να σχεδιάσουν και να συναρμολογήσουν αυτοσχέδια μοντέλα εμπορικών ή πολεμικών πλοίων αξιοθαύμαστης λεπτομέρειας, ούτως ώστε να τα παρελάσουν σε ένα είδος άτυπων καλλιστείων. Έτσι, το απόγευμα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς η κεντρική πλατεία της πόλης γεμίζει με εντυπωσιακές φρεγάτες, αντιτορπιλικά, ακόμη και υποβρύχια που μπορεί να ξεπερνούν τα 5 μέτρα σε μήκος, συμμετέχοντας στον διαγωνισμό της καλύτερης, πιο πιστής και προσεγμένης κατασκευής. Για λίγες ώρες, οι πολυπληθείς ομάδες ξεσηκώνουν την πόλη τραγουδώντας και παίζοντας την παραδοσιακή γκάιντα και το τουμπί. Στη συνέχεια, όλο το βράδυ περιφέρονται με τα καραβάκια τους στις συνοικίες της πόλης και πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι, τραγουδούν τα κάλαντα, αλλά και τα τοπικά «παινέματα»: τραγούδια που αλλάζουν στίχους ώστε να απευθύνονται στο κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά, μοιράζοντας ευχές για γρήγορη επιστροφή ξενιτεμένων γιών, καλούς καιρούς για ναυτικούς που ετοιμάζονται για μπάρκο, αλλά και γρήγορα ανταμώματα σε ζευγάρια που έχει χωρίσει η θάλασσα.
*ευχαριστούμε τον Δήμο Χίου για τη συμβολή του στην
πραγματοποίηση του ταξιδιού, την Sky Express για τις μεταφορές και την Aegean
Atsalis Rent a Car για τις μετακινήσεις
